Sələf Xəbər

“Sələf Xəbər” superradiance.co.uk bildirir ki, qida barəsində düşündükləriniz və aclığa reaksiyanız rasionunuza və ümumilikdə  sağlamlığınıza təsir edir. Körpə ikən biz intuitiv şəkildə qidalanırıq.

Lakin illər keçdikcə reklamlar, zorla qəbul etdiyimiz yemək vaxtları, yeməklə əlaqəli bayramlar, rahat qidalanma və pəhrizlər bir çoxlarımızın həqiqi aclığımız və doyumluluqla əlaqəli siqnallarımızla əlaqəni tamamilə itirməyimizə səbəb olub.

Mütəxəssislər aclığın 8 növünü müəyyən edib: fiziki, emosional, diyetik, hormonal, təsadüfi, meyli, öyrənilmiş və assosiativ (əlaqələndirilmiş).

Bu aclıq növlərini qarışdırmaq, həddən artıq yeməyə və çəkinizin artmasına səbəb ola bilər. Aclıq növlərini bir-birindən fərqləndirmək fərasət, vaxt və cidd-cəhd tələb etsə də, həddən artıq yeməklə mübarizə aparmağa kömək edir. Aclıq hiss etdikdə, özünüzə hansı növ “ac” olduğunuzu sual verin:

1. Fiziki aclıq
Fiziki aclıq mədədə hiss olunur və tədricən yüngül qurultudan, dərin boşluq hissinə keçir. Bu növ aclıq, yemək yedikdən sonra keçib gedir. Çünki, mədədəki və bağırsaqdakı  reseptorlardan beyinə siqnallar göndərilir. Fiziki aclıq həmişə şüurlu və düşünülmüş şəkildə olur və günahkarlıq hissi ilə əlaqəli olmur. Siz fiziki cəhətdən ac olanda, qanda şəkər səviyyəsi aşağı düşür və siz diqqətinizi cəmləməkdə çətinlik çəkirsiniz. Belə halda siz adətən bir çox qidaları yeməyə hazır olursunuz. Bu mərhələdə hətta adi kərəviz də sizə ləzzətli gəlir. Məsləhət: əgər bu hissləri keçirirsinizsə, biganə qalmayın, yeyin.

2. Emosional aclıq
Emosional aclıq qəfil və təcili baş verir: bir dəqiqə əvvəl tox idiniz,
növbəti dəqiqə isə bərk acırsınız. Bu mədənin boşluğu ilə əlaqəli deyil və adətən hətta çoxlu miqdarda qida yeməklə də bu aclığı yatırmaq çətin olur. Bu cür aclıq sizin sakitləşmək ehtiyacınızla əlaqəlidir. Bu aclıq adətən xüsusi səciyyə daşıyır. Belə halda yalnız bir növ qida, məsələn sadəcə şokolad, peçenye, çörək və ya süd məhsulları yemək işə yarayar.
Emosional aclıq adətən xoşagəlməz emosiyalarla müşayiət olunur və ya məyusedici bir vəziyyətlə əlaqədar olaraq meydana gəlir.

Fikir dağınıqlığı, avtomatik yemək yemə və yeməkdən sonra özünü günahkar hiss etmə demək olar ki, həmişə emosional aclığın əlamətləridir. Məsləhət: stressli, qəmgin, tənha və ya əsəbisiniz? Cəmiyyətimiz bizə hisslərimizin öhdəsindən gəlmək üçün qidaya üz tutmağı öyrədir. Əvvəl biz qidanı ovlayırdıq, indi qida bizi ovlayır; həmişə, hər yerdə rastımıza qida çıxır. Biz qidanı rahatlıq və xoşbəxtliklə assosiasiya edərək böyümüşük və yeməyin bizə dərhal həzz verməsini gözləyirik. Bir sözlə, hisslərimizin öhdəsindən gəlmək əvəzinə sakitləşmək üçün yemək yeməyimizin səbəbi məlumdur. Problem ondadır ki, şəkərli və sakitləşdirici qidalarla özümüzü müalicə etmək qısa müddət işə yarayır.

Bu cür qidalanma nadir hallarda problemi həll edir, biz çəki yığır və depressiyaya düşürük. Həqiqətən özünüzü necə hiss etdiyinizi özünüzə sual verin. Əgər emosiyalara qapılıbsınızsa, çalışın oturub bir az fikirləşsəniz və ya yemək əvəzinə dostunuzla söhbət edin və ya sizi xoşbəxt edəcək bir işlə məşğul olun.

3. Diyetik aclıq
Fiziki aclığa bənzəsə də, diyetik aclıq fərqlidir və bu iki aclıq hissini
asanlıqla səhv salmaq olar. Adətən diyetik aclıq hiss edən insanlar deyir ki, bütün gün özlərini ac hiss edirlər. Əgər yemək yedikdən 15-60 dəqiqə sonra acırsınızsa, ola bilsin ki, kifayət qədər miqdarda və düzgün tərkibdə qidalar yeməyibsiniz, odur ki, bədəniniz daha çox qida tələb edərək əskiyi doldurmağa çalışır. Məsləhət: yediyiniz qidanın  qidalılığına fikir verin. Əgər yediyiniz qidalar emal edilmiş, rafinə olunmuşdursa, şəkər və karbohidratlarla zəngindirsə, o zaman bədəninizin həqiqi qidalandırıcı qidalara olan tələbi heç vaxt ödənməyəcək. Bu tezliklə qapalı çevrəyə çevrilə bilər: siz faydasız qida yeyirsiniz – bədəninizin ehtiyacı olan qidaları qəbul etmirsiniz – aclığınız yatmır – daha çox faydasız qida yeyirsiniz və beləcə davam edir. Bu, artıq çəki yığmağın ən birinci səbəblərindəndir.

4. Hormonal aclıq
Əgər yemək yedikdən sonra ürəyiniz şirin bir qida istəyirsə, deməli siz kifayət qədər protein qəbul etməyibsiniz. Fərdi protein tələblərinizi öyrənmək üçün aşağıdakı keçidə keçin
http://www.healthcalculators.org/calculators/protein.asp.

Və ya bu hormonal aclıq ola bilər. Bəzən isə bu hisslər daha qabarıq olur. Adətən ac olmadığımız halda nahardan sonra nə isə atışdırmaq istəyir və ya axşam ürəyimiz desert istəyirsə, bu qanda şəkərin qeyri-müntəzəm olmasının nəticəsi ola bilər. Şəkər və karbohidratlar beynimizdəki kimyəvi maddələr və hormonlarla qarışır. Bu aclıq hissinə qarşı nə qədər tab gətirsəniz, bu hissi daha az yaşamış olacaqsınız. Əlbəttə ki, buna tab gətirmək asan deyil! Məsləhət: hansı qidanın bədəninizi bəsləyəcəyini, hansının isə natarazlıq yaradacağını fikirləşin. Ümumi qayda budur ki, əgər qida təbiidirsə və ya əkilən qidadırsa, onu yeyin, əgər zavodda düzəldilibsə – yeməyin. Hormonlarınıza çox böyük yaxşılıq etmiş olarsınız!

5. Təsadüfi aclıq
Gündəlik həyatımız sürətlə keçib gedir və gəlin etiraf edək ki,
yavaşlamaq fikrimiz yoxdur! Çoxlarımız günün minimum 12 saatını bir yerdən digər yerə qaçır və bacardığımız hər yerdə yemək yeyirik. Bəzilərimiz üçün həqiqi, fiziki aclıq xoşagələn hiss deyil. Odur ki, biz aclıq hiss etməmək üçün ac olmayanda da yeyirik! Məsləhət: Fiziki aclığın bəzən bizə köməyi dəyir. Əldə olunan elmi məlumatlar optimal metabolik fəaliyyət üçün müəyyən müddət oruc tutmağa ehtiyacımız olduğunu təsdiqləyir. Ara-sıra oruc tutmaq, piylərin effektiv şəkildə əriməsinə səbəb olur; insulin rezistentliyini azaldır. Bu isə yemək istəyini və iltihab prosesini zəiflədir, qan təzyiqini və beynin funksiyasını yaxşılaşdırır.

6. Meyli aclıq
Bufetlər, restoranlarda desert masaları, iş yerlərimizdə keçirilən şirniyyat müsabiqələri – bir sözlə yemək gözümüzün önündə olan bütün hallarda biz ehtiyacımız olduğu və ya istədiyimiz üçün yemirik. Qidalar o qədər gözəl görünür ki, özünüzü saxlaya bilmirsiniz və bir balaca dadına baxırsınız. Məsləhət: hər kəs meyli aclığı hiss edir, bu təbii hissdir və bu hissi qəbul edib aclığı düzgün şəkildə yatırmağı öyrənsəniz, bu hissdən həzz ala bilərsiniz. Həyat qısadır və nəfsimizi 20% məmnun etmək olar. İndi başa düşürəm ki, məsələ müəyyən qidalardan imtina etməkdə deyil; məsələ qida ilə sağlam, uzunmüddətli münasibət qurmaqdır.

7. Öyrənilmiş aclıq (saata müvafiq olaraq yemək)
Səhər yeməyi – saat 7-də, nahar yeməyi – 12-də, şam yeməyi 6-da. Qida rejimimizi bu saatlara əsasən qururuq. Lakin, aclığı hiss etməli və nə vaxt ac olduğumuzu bilməliyik. Biz kiçik yaşlardan müəyyən vaxtlar yemək yeməyə alışdırılırıq. Körpələrin öz rejimi olur, onlar fiziki cəhətdən ac olduqda yemək yeyirlər (odur ki, gecə saat 3-də də qidalanırlar) və doyduqda dayanırlar. Bu, valideynlərimiz bizə yuxudan oyanan kimi səhər yeməyi, günorta nahar yeməyi və axşam şam yeməyi verənə qədər davam edir və daha sonra biz bu saatlarda “acmağa” başlayırıq. Həmçinin biz yeməklə müəyyən fəaliyyətləri assosiasiya edirik – televizor qarşısında partladılmış qarğıdalı, cümə günləri – pitsa və s. Məsləhət: biz bədənimizi aclıq siqnallarına, məsələn mədənin guruldamasını dinləməyə alışdıra bilərik. Əgər saata əsasən qidalansanız, təcrübə aparın, bir saat gec yeyin və baxın görün nə baş verir və inanın ki, acından ölməyəcəksiniz!

8. Assosiativ (əlaqələndirilmiş) aclıq 
Siz bir qrup dostlarınızla restoranda şam edirsiniz. Yaxşı yeyibsiniz,
doyubsunuz və sonra hamı desert sifariş edir. Qəfildən mədənizdə bir dilim tort üçün yer əmələ gəlir. Siz yenə acırsınız – amma kərəviz yemək üçün yox, tort yemək üçün! Assosiativ aclıq siz kiminsə xoşagələn  bir qidanı yediyini gördükdə meydana gəlir və siz də bir az yemək istəyirsiniz. Elə bil ki, dostunuz sizə o qidanı yemək üçün təzyiq göstərir, lakin bu həqiqi “təzyiq” olmur. Məsləhət: meyli aclıq kimi, assosiativ aclıq da təbiidir və əgər siz o hissi qəbul edib düzgün dəf edə bilsəniz, o hissdən həzz ala bilərsiniz. Yenə 80/20 qaydasını tətbiq etməyə çalışın. Həmçinin, bu cür yeməyin ən dadlı hissəsi ilk dişləmdir. Odur ki, nəfsinizin çəkdiyi yeməyin qalan hissəsini kiminləsə bölüşün.

Aclığınızı tanıyın
Aclığınızdan xəbərdar olmaq və vərdişlərinizi dəyişmək asan deyil. Bunun üçün düşüncə tərzinizi dəyişməli, maariflənməli və dözümlü olmalısınız.
Ac olanda, özünüzə aşağıdakı sualları verin:
▪ özümü emosional cəhətdən necə hiss edirəm? (aclıq emosiyalarla
əlaqələndirilməməlidir)
▪ Axırıncı yeməyimdən nə qədər vaxt keçib? (çox hallarda bu müddət 3-4 saat olmalıdır)
▪  Nə yemək istəyirəm? (bu qidanı həqiqətən ac olduğum üçün, yoxsa sakitləşmək üçün yeyirəm?)
▪ son zamanlar balanslaşdırılmış qidalanırammı?
Həmçinin, aşağıdakı şkaladan istifadə edərək aclıq dərəcənizi ölçün və hər hansı bir qidanı yeməyin məqsədəuyğun olub-olmadığına qərar verin. Həmçinin bu şkala yeməyi nə vaxt dayandırmaq lazım olduğunu bilməyinizə kömək olacaq. Tündləşdirilmiş vəziyyətlərə düşməkdən çəkinin:
▪  fiziki zəif olduqda
▪ həddən artıq ac olduqda
▪ xeyli ac olduqda (yeyin)
▪ tamamilə ac olduqda (yeyin)
▪ neytral
▪ aclıq keçdikdə (yeməyi dayandırın)
▪ doyduqda (yeməyi dayandırın)
▪ mədəm doludur
▪ köpmüşəm
▪ ürəyim bulanır 

Qeyd: Təqdim edilmiş məlumat ümumi məlumat xarakteri daşıyır və peşəkar tibbi məsləhət və ya xüsusi tibbi vəziyyətin müalicəsini əvəz edə bilməz. Vəziyyətinizlə bağlı hər hansı suallar və ya narahatçılıqlarla bağlı həkiminizlə məsləhətləşin.